Söz Sanatları:
Mecaz: Kelimelerin gerçek anlamlarının dışında kullanılmasıldır.
Günler hızla akıp gidiyor.
Yazar kuru bir anlatıma sahip.
Mecazı Mürsel(Ad Aktarması): Benzetme amacı güdülmeksizin bir sözün başka bir sözün yerine kullanılmasıdır.
İç Dış ilişkisi: Evi taşıyoruz(İçindeki eşyaları)
Sanatçı- Eser: Mehmet Uzun’u okumalısınız.(Eserlerini)
Araç Kullanıcı: Tüm kalemler bu toplantıdaydı(Yazarlar)
Yer toplum: Ankara ağlıyordu..(Insanları)
Mekan- kişi: Sınıf bu duruma tepki gösterdi.
Sebep sonuç: Hafta içi tatil yağdı.(Kar yağdıgı için sonuç: tatil)
Teşbih(Benzetme): Aralarında ortak yön bulunan iki varlığın ya da kavramdan zayıf olanın güçlüye benzetilmesidir.
Doğan tilki gibi bir kurnazdır. Benzeyen: Doğan Benzetilen Tilki, Benzetme edatı: gibi, Benzetme yönü: kurnaz
Teşbihte her zaman bunlar olmak zorunda değildir benzetme edatı ve benzetme yönü olmaya bilir sadece benzeyen ve benzetilenle yapılan benzetmelere teşbihi belih(güzel benzetme) diyoruz.
Saçların kemer dola boynuma…( Benzeyen saç, benzetilen: kemer)
Bir bardak tekiladır bu dudaklar..(Benzeyen dudak, benzetilen tekila)
İstiare(Eğretileme): Teşbihin iki ana unsurundan( benzeyen benzetilen) yalnızca biriyle yapılan benzetmelere istiare denir.. Açık istiare ve kapalı istiare olmak üzere ikiye ayrılır.
Açık İstiare: Yalnızca kendisine benzetilenin kullanılarak yapıldığı istiarelerdir.
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? (Benzetilen kar, Benzeyen saç(Kullanılmamış) )
Kapalı İstiare: Yalnızca benzeyenin kullanılarak yapıldığı istiarelerdir. Genellikle kişileştirme olarak karşımıza çıkar.
Yüce dağ başında salkım salkım olan bulut ( Salkım salkım olan üzümdür, benzeyen bulut, benzetilen ise üzümdür(kullanılmamıştır) )
Teşhis( Kişileştirme): İnsan dışı varlıklara insana ait özellikler yükleme sanatıdır.
Bak şu eşeklere, ne de güzel bakışıyorlar.
Denizlerin şarkısı dinmez, rüzgarın ahı kalmaz kimsede.
İntak: İnsan dışındaki varlıkların konuşturulması sanatıdır.
Köpek der kurda:
Ne oldu olm düşmüşsen sokaklara.
Kurt cevap verir:
Maskarası olduk köpeğin.
Not: Her İntak bir Kişileştirmedir, Her kişileştirme ise bir intak değildir.
Tariz( Dokundurma, İğneleme): Söylenen sözün tersini söyleyerek laf koyma.
Aferim oğlum yine sıfır almışsın.
Hakem çok iyiydi sadece kırk yedi hatalı karar verdi.
Kinaye:Sözün hem gerçek hem mecaz anlama gelebilecek şekilde kullanılmasıdır.
Ayağını yorganına göre uzat( Fiks örnek)
Kız kendini ateşe attı.( Gerçekten ateşe mi yoksa mecazen belaya mı?)
İşleyen demir pas tutmaz.
İrsal-i Mesel: Söz içerisinde atasözü ya da özdeyişlere yer verme sanatıdır.
Kardeşine kuyu kazarsa kişi
Kuyuya düşmek olur onun işi … / Balık baştan kokar, bunu bilmemek Seyrani gafilin ahmaklığından
Tezat(Zıtlık): Sadece sözlerin zıtlığı değil düşüncelerin de zıtlığını içine alan söz sanatıdır.
Yüreğimde kar yağıyor yaz gelmiş neyime? ( Kar ve Yaz )
Seviyorum seni, güzelliğinle de çirkinliğinle de.
Tevriye(İki Anlamlılık): İki anlamı olan bir sözcüğün söz içerisinde iki anlama gelebilecek şekilde kullanılmasıdır.
Üşüyorum,,, Örtün üstüme örtün serin karanlıkları ( Sermek eylemi mi yoksa , soğuğa yakın anlamındaki serin mi )
Mübalağa: Abartma, biliyoruz.
Hüsni Talil(Güzel Neden bulma): Sebebi bilinen bir şeyin sebebini başka bir nedene bağlama sanatıdır.
Geldin ya işte çiçekler açtı bak!
Gittin diye soldular!
Geleceksin diye açmaya başlıyorlar…
İstifham: Soru sorma sanatıdır.
Bana kara diyen dilber..
Gözlerin kara değil mi?
Bakıyorum ona öylece..
Söylesem kabul eder mi?
Tecahülü Arif(Bilip bilmezlikten gelme sanatı)
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer? (fiks örnek)
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?(Cahit S.Tarancı Yaş 35 şiirinden)
Telmih: Hatırlatma sanatıdır, Söz içerisinde tarihi bir olay ya da kişiye değinmektir.
Aslıyı sevdi Kerem..
Gönlünü verdi Kerem..
Aslı oldu sonunda verem..
Ben Kerem’i kime verem?(Aslı- Kerem’i hatırlatmıştır)
Tenasüp(Uygunluk): Şiirde anlam bakımından benzerlik gösteren sözcüklerin kullanılmasıdır.
Her bahar başka bahar olsa da ben usandım.
Uğramam bahçelerin semtine gülden yandım.
Aşk yarasıdır bu ilaç kapatmaz doktor
Verdiğin teselli beni avutmaz
Terdit(Beklenmezlik): Sözü beklenmedik şekilde bitirme sanatıdır.
Dişin mi ağrıyor? / Çek kurtul.
Başın mı ağrıyor? / İki çeyreğe bir aspirin.
Verem misin / Üzülme onunda çaresi var.
Ölür gidersin. (Fiks örnek Orhan Veli’den)
Gelsem kapına,
Alsan içeri,
Uzansam yatağında,
Sarılsam kollarına,
Çeksem kokunu ciğerlerime,
Sonra,
Ölsem. (Benden, başka yerde yok )
Rücu(Geri Dönme) Söz içerisinde söylenen sözden vazgeçerek onun yerine daha etkili söz söylemektir.
Susadım bir bardak su isterim.
Yok su beni kesmez,
Bal dudaktan isterim! (Gendel yok, yok yok, hayır , değil vb. sözcükler kullanılır)
Tedric(Derecelendirme):Anlatımda sözcüklerin belli bir mantığa göre sıralanmasıdır.
Varsın geçsin günler, haftalar, aylar
Kovalasın günleri aylar ayları yıllar…
Akis: Cümleyi sondan okuma sanatıdır ( Allah’ım neydi günahım.. Günahım neydi Allah’ım.. gibi gibi )
Cinas: Yazılışları aynı anlamları farklı sözcüklerdir.
Birgün kurtulurum belki ben bu yaradan..
Ama seni affetmez yaradan! (başka yerde yoktur sanırım)
Seci: Düz yazıda uyak kullanılmasıdır.
Akrostij: Şiirin dizelerinin baş harflerinin yukardan aşağıya anlamlı bir kelime oluşturacak şekilde yazılmasıdır.
Felek vurmuş, bahtı kara.
Irak ellerde bırakmış onu
Rahat olsun yeter ki o.
Artık bitik bir son.
Toprak olacağız kana kana bu ayrılığa! /idare ediniz/
Aliterasyon: Ünsüz tekrarı
Asonans: Ünlü tekrarı
Bütün büyük büyükler bizi büyüler ( B tekrarı Aliterasyon, ü tekrarı asonans)
Tekrir(Tekrarlama)
Nida(Seslenme)
Leffü Neşr(Yayma): Bir şiirin dizesinde geçen en az iki sözcüğün ikinci dizede benzer ve karşılıklarına yer verilmesidir.
Gönlümde ateştin, gözümde yaştın
Ne diye tutuştun ne diye taştın.