Nöbetçi öğretmen görevleri arasında öğle arasında nöbet tutmak var mıdır? Öğretmenlerin nöbet tutmalarına ilişkin alınan kararlara yönelik bilgilendirme yazısıdır. Öğretmenlerin nöbet tutma işlemleri neye göre belirlenir, hangi öğretmenler nöbet tutmadan muaf sayılırlar, nöbetçi öğretmen öğle arasında nöbet tutmak zorunda mıdır?
ÖĞLE TATİLİNDE ÖĞRETMENE NÖBET GÖREVİ VERİLEMEZ
İlgili mevzuatına göre, öğretmenlere öğle tatilinde nöbet görevi verilmesi yasal ve hukuki değildir.
Şöyle ki;
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE İLKÖĞRETİM KURUMLARINDA ÖĞRETMENLERİN NÖBET GÖREVİ
26.07.2014 tarihli ve 29072 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin “Öğretmenlerin nöbet görevi” başlıklı 44. maddesinde yer almaktadır.
İşte ilgili madde;
“Öğretmenlerin nöbet görevi
MADDE 44- (1) Bağımsız anaokulu ve uygulama sınıfı öğretmenleri kendi devrelerinde ve etkinlik saatleri dışındaki zamanlarda nöbet tutarlar.
(2) Ana sınıfı ve özel eğitim sınıfı öğretmenlerine, boş geçen dersleri doldurma ve nöbet görevi verilmez.
(3) Öğretmen sayısı iki ve daha az olan uygulama sınıflarında bölüm şefi de nöbet tutar.
(4) İlköğretim kurumlarında; okulun bina ve tesisleri ile öğrenci mevcudu, yatılı, gündüzlü, normal veya ikili eğitim yapma gibi durumları göz önünde bulundurularak okul müdürlüğünce düzenlenen nöbet çizelgesine göre öğretmenler, normal eğitim yapan okullarda gün süresince, ikili öğretim yapan okullarda ise kendi devresinde nöbet tutarlar.
(5) Öğretmen, birden fazla okulda ders okutuyorsa aylığını aldığı okulda, aylık aldığı okulda dersi yoksa en çok ders okuttuğu okulda nöbet tutar.
(6) Okuldaki öğretmen sayısının yeterli olması durumunda, bayanlarda 20, erkeklerde 25 hizmet yılını dolduran öğretmenlere nöbet görevi verilmez. Ancak, ihtiyaç duyulması hâlinde bu öğretmenlere de nöbet görevi verilebilir.
(7) Hamile öğretmenlere, doğuma üç ay kala ve doğumdan itibaren bir yıl süre ile nöbet görevi verilmez.
(8) Nöbet görevi, ilk ders başlamadan 30 dakika önce başlar, son ders bitiminden 30 dakika sonra sona erer. Ancak bu süre okulun özelliğine göre öğretmenler kurulu kararıyla kısaltılabilir.
(9) Nöbet görevine özürsüz olarak gelmeyen öğretmen hakkında, derse özürsüz olarak gelmeyen öğretmen gibi işlem yapılır.
(10) Nöbetlerde uyulması gereken esaslar öğretmenler kurulunda görüşülerek okul yönetimince nöbetçi öğretmen görev talimatnamesi hazırlanır. Öğretmenlere yazılı olarak duyurulur.”
ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA ÖĞRETMENLERİN NÖBET GÖREVİ
07.09.2013 tarihli ve28758 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin “Öğretmenlerin görevleri ve sorumlulukları” başlıklı 86. maddesindeki; “(4) Okulun her türlü eğitim ve öğretim çalışmalarında görev alan öğretmenlerin görev ve sorumlulukları şunlardır: ö) Okul yönetimince belirlenip kendisine verilen nöbet görevini yerine getirir.” hükümlerine göre “Öğretmenlere nöbet görevi verilmesinin esasları” başlıklı 91. maddesinde yer almaktadır.
İşte ilgili madde;
“Öğretmenlere nöbet görevi verilmesinin esasları
MADDE 91- (1) Öğretmenler, nöbet görevini nöbet çizelgesine göre yerine getirirler.
(2) Nöbetlerde aşağıdaki esaslara uyulur:
a) Öğretmenlere, dersinin en az bulunduğu gün veya günlerde nöbet görevi verilir.
b) Birden fazla okulda ders görevi bulunan öğretmenlere kadrosunun bulunduğu okulda, kadrosunun bulunduğu okulda dersi yoksa en çok ders okuttuğu okulda nöbet görevi verilir.
c) Nöbet görevi, ilk dersten 15 dakika önce başlar, son ders bitiminden 15 dakika sonra biter. İkili öğretimin yapıldığı okullarda öğretmenler, tek devrede nöbet tutarlar.
ç) Bayan öğretmenlere, doğumuna üç ay kala ve doğumdan sonra bir yıl nöbet görevi verilmez.
d) İstekleri hâlinde hizmet yılı 20 yıldan fazla olan bayan öğretmenlerle 25 yıldan fazla olan erkek öğretmenler, nöbet görevinden muaf tutulabilirler. Ancak bu kapsamdaki öğretmen sayısının fazla olması nedeniyle nöbet görevinin aksaması durumunda bu öğretmenlere de nöbet görevi verilir.
e) Nöbetlerde uyulması gereken esaslar öğretmenler kurulunda görüşülür ve okul yönetimince öğretmenlere yazılı olarak duyurulur.
f) Nöbet görevine özürsüz olarak gelmeyen öğretmen hakkında derse özürsüz olarak gelmeyen öğretmen gibi işlem yapılır.”
Bu mevzuat hükümlere göre; Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları ile Ortaöğretim Kurumlarındaki öğretmenlere haftada bir gün nöbet görevi verilmektedir.
Okulun tam gün eğitim yapması nedeniyle tam gün nöbet görevi verilen öğretmenlerden öğle dinlenme süresinde de okuldaki nöbet alanında bulunarak nöbet görevini yerine getirmesi istenmektedir. Fakat öğle tatilinde de öğretmenden nöbet görevini yerine getirilmesi istenemez.
Şöyle ki;
Esasen gün içinde verilen öğle dinlenme süresine Ara Dinlenmesi denir ve çalışanın dinlenmek, yemek ve içmek gibi doğal ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için günlük çalışma süresi içinde dinlenme verilmesi zorunludur. Yasalar, ara dinlenme sürelerini iş yerindeki günlük çalışma sürelerine göre belirlemiştir.
23.07.1965 tarihli ve 12056 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun “Çalışma Saatleri” başlıklı 99. maddesindeki; “Memurların haftalık çalışma süresi genel olarak 40 saattir.
Bu süre Cumartesi ve Pazar günleri tatil olmak üzere düzenlenir. Ancak özel kanunlarla yahut bu kanuna veya özel kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerle, kurumların ve hizmetlerin özellikleri dikkate alınmak suretiyle farklı çalışma süreleri tespit olunabilir.
Bakanlar Kurulu, yurt dışı kuruluşlarda hizmetin gerektirdiği hallerde, hafta tatilini Cumartesi ve Pazardan başka günler olarak tespit edebilir.” hükümleri ile memurların çalışma saatleri tespit edilmiştir.
657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun “Günlük Çalışma Saatlerinin Tespiti” başlıklı 100. maddesindeki; “Günlük çalışmanın başlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özelliklerine göre merkezde Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca, illerde valiler tarafından tespit olunur.” hükümleri ile de “Günlük Çalışma Saatlerinin” illerde valiler tarafından tespit edileceği hüküm altına alınmıştır.
657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun “Günlük Çalışma Saatlerinin Tespiti” başlıklı 100. Maddesindeki “?öğle dinlenme süresi,?” ibaresinden anlaşılmaktadır ki “öğle dinlenme süresi” yasal bir haktır.
Bu hak, uluslararası düzeyde de 16.12.1966’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen ve 3 Ocak 1976 itibariyle yürürlüğe giren “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi” nin Adil ve uygun işte çalışma şartları başlıklı 7. maddesi (d) bendindeki; “Bu Sözleşmeye Taraf Devletler herkese adil ve elverişli şartlarda çalışma hakkı tanır. Bu şartlar aşağıdaki hakları güvence altına alır: d) Dinlenme, çalışma arası, çalışma saatlerinin makul ölçüde sınırlandırılması ile ücretli yıllık izin ve resmi tatillerde ücret verilmesi.” hükümlerinde de ayrıca yer almaktadır.
26.07.2014 tarihli ve 29072 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin “Etkinlik, ders, etüt ve dinlenme süreleri” başlıklı 6. maddesi 2. fıkrası b) bendindeki; “(2) İlköğretim kurumlarında; b) Normal öğretim yapılan okullarda yemek ve dinlenme için en az 40, en çok 90 dakika süre verilir. Bu süre okul yönetimince okul çevresinin şartlarına göre düzenlenir, il/ilçe millî eğitim müdürlüğüne bilgi verilir. İkili öğretim yapılan ilköğretim kurumlarında sabahçı ve öğlenci grup öğrencilerinin çıkış ve girişleri arasında en fazla 30 dakikalık süre ayrılır.” hükümleri,
07.09.2013 tarihli ve 28758 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin ” Ders süresi ve günlük çalışma saatleri” başlıklı 9. maddesi 1. fıkrasındaki; “(1) Ortaöğretim kurumlarında bir ders saati süresi 40 dakikadır. Dersler arasındaki dinlenme süreleri okul yönetimlerince belirlenir. Derslerin başlama, bitiş ve öğle arası dinlenme süreleri millî eğitim müdürü veya ilgili müdür yardımcısı ya da şube müdürünün başkanlığında eğitim bölgesi danışma kurulu başkanlarıyla yapılan toplantıda ortaöğretim kurumlarının özellikleri, uygulanan programlarıyla çevre ve ulaşım şartları dikkate alınarak belirlenir. Ancak dersler arasındaki dinlenme süresi 5 dakikadan, öğle arası dinlenme süresi ise 45 dakikadan az olamaz.” hükümleri ile öğle dinlenme süreleri belirlenmiştir.
Bu durum hakkında, Millî Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğünün 21.10.2011 tarih ve 11937 sayılı yazılarında ve Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel Müdürlüğünün 31.10.2011 tarih ve 7274 sayılı yazılarında; “Normal öğretim yapan ortaöğretim kurumlarında , öğle arası süresinin, öğrenci ve eğitim çalışanlarının yemek ve dinlenme ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde belirlenmesi gerekmektedir.” şeklinde yetkililer de uyarılmıştır.
Okul yönetimlerince tam gün eğitim yapılan okullarda tam gün nöbet görevi verilen öğretmenlerden bütün gün nöbet süresince hizmetin kesintisiz yerine getirilmesinin istenmesi, herhangi bir sınırlama olmaksızın nöbet tutturulması;
Anayasa’mızın 17. maddesinde yer alan; “Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.” hükümlerine,
Anayasa’mızın 49. maddesi 2. fıkrasında yer alan; “Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.” hükümlerine,
Anayasa’mızın 50. maddesi 3. fıkrasında yer alan; ” Dinlenmek, çalışanların hakkıdır.” hükümlerine aykırılık teşkil edecektir.
Öğretmenin tam gün nöbet süresi içinde kesintisiz olarak hiç ara vermeden hizmet vermesi beklenemez.
Öğretmen öğle dinlenmesi süresini serbestçe kullanabilir, bu süre içinde nöbet tutmaya zorlanamaz.
Öğle dinlenmesi süresinin uygulamada daha çok yemek molası şeklinde verildiği görülmektedir. Öğretmenin bu süre içinde yemek ve diğer insani ihtiyaçları için ara vermeden çalışması hayatın olağan akışına aykırıdır.
Öğretmenin tam gün nöbet süresi içinde yemek, çay, sigara gibi ihtiyaçları sebebiyle ya da dinlenmek için belli bir zamana ihtiyacı olduğundan öğretmenlerin yemek, içmek, tuvalet gibi günlük gereksinimlerini ve genel olarak dinlenme gereksinimlerini giderebilmeleri için günlük çalışma süreleri içerisinde çalışmaya ara verme zorunluluğu bulunmaktadır.
Öğretmen, öğle dinlenmesi süresinde tamamen serbesttir. Bu süreyi okul içinde ya da dışında geçirebilir. Okulda geçirmesi ve bu süre içinde çalışmaya devam etmesi durumunda ara dinlenmesi verilmemiş sayılır. Ancak öğretmen okulda kalsa bile, ara dinlenmesi süresini serbestçe kullanabilir, bu süre içinde nöbet tutmaya zorlanamaz.
Ara dinlenme süresinin günlük çalışma içinde belli bir zamanda amaca uygun şekilde kullandırılması gerekir.
Şüphesiz bir insanın çalıştığı ölçüde dinlenme hakkı da esastır. İnsanların fizyolojik ve sosyal varlık olarak bir takım ihtiyaçlarını karşılamaları gerekmektedir. Bu nedenle öğretmenin, çalıştığı ölçüde dinlenmeye de hakkı vardır. Çünkü sağlığını, iş gücünü koruması ve yenilemesi amacıyla, günlük, haftalık ve yıllık çalışma sürelerinde dinlenmesi gerekir.
Çalışanlara dinlenme hakkı tanınmasındaki amaç, sağlığını ve iş gücünü korumasıdır. Bu hakkın tanınmaması ve tam gün nöbet tutmaya zorlanması öğretmene tanınan dinlenme hakkı ile sağlanması amaçlanan, sağlığını ve işgücünü koruması gerçekleşmeyecek, böylece çalıştığı dönemdeki verimi de olumsuz etkilenecektir.
Dolayısıyla, öğretmenin öğle dinlenmesi süresinde okul dışına çıkması kural olarak engellenemez. Bununla beraber, okulda öğle dinlenme süresinde nöbet tutulmaması öğretmenlerin öğle dinlenme süresinde okul dışına çıkmalarını sakıncalı kılıyor veya güçlük yaratıyorsa, öğle dinlenme süresince öğretmenlerin okulda kalmaları uygulanabilir. Okul yönetiminin bu yöndeki talimatı yasalara aykırılık teşkil etmez.
Öğretmen kural olarak öğle ara dinlenmesini serbestçe kullanabilir, yani isterse okulda kalır, isterse bu zamanı okul dışında geçirebilir. Fakat bu durumda okul yönetimince öğretmen okulda nöbet tutmaya zorlanıyorsa öğretmenin okul yönetimince yemek yeme ihtiyacının bedelsiz karşılanması gerekmektedir.
Bu noktada örneklemek amacıyla ayrıca belirtmek gerekir ki, yine çalışanlara (işçilere) ilişkin hükümleri düzenleyen 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete yayımlanan 4857 sayılı İş Kanununun “Ara dinlenmesi” başlıklı 68. maddesi 1. fıkrası (c) bendindeki; “Yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, Ara dinlenmesi verilir.” Hükümleri ve 5. fıkrasında; “Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.” hükümleri bulunmaktadır.
26.07.2014 tarihli ve 29072 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin “Öğretmenlerin nöbet görevi” başlıklı 44. Maddesi 8. Fıkrasındaki “(8) Nöbet görevi, ilk ders başlamadan 30 dakika önce başlar, son ders bitiminden 30 dakika sonra sona erer. Ancak bu süre okulun özelliğine göre öğretmenler kurulu kararıyla kısaltılabilir.” hükümlerine,
07.09.2013 tarihli ve 28758 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin “Öğretmenlere nöbet görevi verilmesinin esasları” başlıklı 91. maddesi 2. fıkrası (c) bendindeki; (2) Nöbetlerde aşağıdaki esaslara uyulur: c) Nöbet görevi, ilk dersten 15 dakika önce başlar, son ders bitiminden 15 dakika sonra biter. İkili öğretimin yapıldığı okullarda öğretmenler, tek devrede nöbet tutarlar.” hükümlerine istinaden tam gün nöbet tutulan okullarda uluslar arası sözleşmeler, Anayasa ve ilgili kanunlar ile düzenlenen öğretmenin öğle dinlenmesi süresi kısıtlanamaz. Kaldı ki aynı yönetmelikle yukarıda zikredilen maddelerinde öğle dinlenme sürelerini de belirtmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı, Kanun ile getirilmeyen öğle dinlenmesi süresinin kısıtlanmasını normlar hiyerarşisinde kanunların altında olan, sadece kanunları açıklamak ve detaylandırmak için çıkardığı Yönetmelikler, Kılavuzlar, Genelgeler, Resmi Yazılar ve Talimatlar ile uygulamaya sokamaz.
T.C. Anayasasının 124. maddesinde de belirtildiği gibi; bakanlıklar kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilmektedir. Normlar hiyerarşisinde Anayasa ve yasaların altında yer alan yönetmeliklerin yasal düzenlemeleri genişletmek ve değiştirmek gibi bir işlevleri yoktur.
Bu nedenle; Norm hiyerarşisi içinde daha üst nitelikte norm olan Anayasa ve yasaya uygunluğu zorunlu bulunan Yönetmeliğin üst normunda bulunmayan öğretmenin öğle dinlenmesi süresini, yasal düzenlemeleri genişleterek kısıtlama getiremez.
ANAYASAMIZDA ANGARYA YASAKTIR
Yukarıdaki mevzuat hükümlerine göre; öğretmenlere öğle tatilinde nöbet görevi verilmesi insan haklarına aykırı olup yasal ve hukuki değildir. Ayrıca bu durum Anayasa’mızın 18. maddesinde yer alan “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.” hükümlerine de aykırılık teşkil edecektir.
ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE ANGARYA YASAKTIR
İLO diğer adıyla Uluslararası Çalışma Örgütü Türkiye’nin imza koyduğu İLO sözleşmeleri veya diğer uluslararası sözleşmeler 1982 Anayasası’nın “Milletlerarası Antlaşmaları Uygun Bulma” başlıklı 90. maddesinde yer almaktadır.
Bilindiği üzere Anayasa’da önemli değişiklikler yapılarak kamu görevlilerine sendika hakkı açıkça tanınmış, daha sonra yapılan bir değişiklik ile de Anayasa’nın 90. maddesinin son fıkrasına, 22.05.2004 tarih ve 5170 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5170 sayılı yasanın 7. maddesi ile eklenen son cümle uyarınca; “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.” hükümleri ile Uluslararası Sözleşmeler iç hukukumuzun bir parçası haline getirilmiştir.
Anayasa’nın 90. maddesi uyarınca iç hukukumuzun bir parçası haline gelen ve bir uyuşmazlık olması halinde yasalardan önce uygulanacak olan temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmelerin örgütlenme özgürlüğü ve sendikal haklara ilişkin hükümler içerdiği bilinmektedir.
Buna göre; 13.01.2004 tarih ve 25345sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Ve Çalışma Ortamına İlişkin 155 Sayılı Sözleşmesinin 3. maddesi (b) bendindeki; “Bu sözleşmenin amacı bakımından; “b “İşçiler” terimi, kamu çalışanları dâhil olmak üzere istihdam edilen bütün kişileri kapsar.” hükümlerince sözleşme metni memurları da kapsamaktadır.
23.06.1998 tarih ve 23381 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Cebri veya Mecburi Çalıştırmaya İlişkin Sözleşmenin 11. maddesi (b) bendindeki; “Sadece 18’den yukarı ve 45’den aşağı yaşlarda bulunan sağlam yetişkin erkekler cebri veya mecburi çalıştırmaya tabi olabilirler. Bu sözleşmenin 10 uncu maddesinde öngörülen iş türleri hariç, aşağıdaki tedbirler ve şartlar dikkate alınmalıdır.
b-Öğretmenler öğrenciler ve genel olarak idari personelin muaf tutulması;” hükümleri ile memurların cebri ve mecburi çalışmadan muaf tutulacağı kayıt altına alınmıştır.
KANUN, TÜZÜK VE YÖNETMELİK HÜKÜMLERİNE AYKIRI EMİR, YERİNE GETİRİLMEZ
Diğer taraftan 23.07.1965 tarihli ve 12056 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun “Devlet memurlarının görev ve sorumlulukları” başlıklı 11. maddesinde “?Devlet memuru amirinden aldığı emri, Anayasa, kanun, tüzük ve yönetmelik hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Amir emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, memur bu emri yapmağa mecburdur. Ancak emrin yerine getirilmesinden doğacak sorumluluk emri verene aittir. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz?” hükmü mevcut olup bu hüküm uyarınca öğretmenlere öğle tatilinde dinlenme süresi verilmemesi yukarıdaki mevzuat hükümlerine aykırı olup mevzuata aykırı olarak verilen bu görevin yerine getirilme imkânı da bulunmamaktadır.